GÖKMEDRESE - SİVAS MEDRESELERİNİN EN ÜNLÜSÜ

Sivas Anadolu Selçuklu Devleti döneminde önemli bir şehirdi. Bir bilim ve kültür kentiydi. Bu dönemde Sivas'ta birçok önemli eser inşa edildi. Bunların en güzellerinden biri de hiç kuşkusuz Gökmedrese'dir.

Gökmedrese'yi 1271 yılında Sahib Ata Fahreddin Ali yaptırmıştır. Mimarının Konyalı Kaluyan (Kaluyan el-Konevi) olduğu ana büyük kapının üzerindeki kitabesinde yazmaktadır. Kitabedeki "Ulu sultan, yüce şahlar şahı, dünya ve dinin yardımcısı Kılıç Arslan oğlu Keyhüsrev’in devleti zamanında yapılmıştır. Allah devletini daim eylesin." ifadesinden daha bebekken tahta oturtulan ve belli yaşa gelene kadar devlet işlerini Emir Süleyman Pervane ile Sahip Ata Fahreddin Ali'nin ortaklaşa yönettiği III. Gıyaseddin Keyhüsrev devrinde inşa edildiğini anlıyoruz.

Gökmedrese'nin görkemli Taç Kapısı

Girişten içeriye bakış. Restorasyon çalışmaları nedeniyle bu kadar bakabildim...

Gökmedrese adını görkemli taç kapısının iki tarafında yer alan minarelerinde ve Minarelerin altında yer alan süslemelerdeki mavi - turkuaz çinilerinden almıştır. Asıl adı Sahibiye Medresesidir.

Medresenin taç kapısı ön cepheden çıkıntılıdır. Hayat ağaçları, çeşitli bitki ve hayvan figürleri, yıldızlar, geometrik desenler işlenmiş ve minarelerle 25 metreye yükselmiş mermer taç kapının genişliği de 10 metreyi bulur. Ana girişin eni 4, yüksekliği 7 metredir. Kapının üzerinde mescit ve okuma bölümü (darül kurra) yer alır. Cephenin sol tarafında bir çeşme bulunur ve cephe iki tarafta iki taş işlemeli berkitme kulesiyle tamamlanır.

Cephenin solundaki işlemeli kule

Minarelerin birinden ayrıntı...

Berkitme kulesinin taş işçiliğinden ayrıntı...

Evliya Celebi Seyahatnamesinde Gökmedrese'den Kızıl Medrese olarak söz eder. "Bu eserin benzerinin yapılamayacağını, İslam diyarında eşi emsali olmadığını, Timurlenk'in ona hayran kaldığını" yazar.

2014 ve 2015 yıllarında iki kez kapısına gitmeme karşın restorasyon nedeniyle içine giremedim. Bu nedenle Selçuklu devrinin 22 köşeli en büyük havuzuna ait taban mermerlerini, mescidini, revaklarını, eyvanlarını göremedim.

Sivas'ta restorasyonu tamamlanarak açılan Buruciye ve Şifahiye Medreselerinde yapılan hatalardan ders alınacağını ve tarihi mekanın günümüz insanlarının zevkle gezeceği, yararlanacağı duruma getirirken özelliklerinin korunacağını umut etmek istiyorum... ,

SARIHAN - AVANOS

Selçuklu devrinin son kervansarayı olarak bilinen Sarıhan 1249 yılında yaptırılmıştır. Anadolu Selçuklularının karmaşık iktidar mücadeleleri, savaş ve entrikaları içindeki bu dönemde Konya'da Sultan II. İzzeddin Keykavus tahttaydı. Sarıhan'ı onun yaptırdığı da söylenmektedir.

Nevşehir'in Avanos ve Ürgüp ilçelerinin 5-6 km yakınında, Avanos Kayseri yolu kenarında yer alır.

Sarıhan 2000 metrekare büyüklüğündeki bir alana yörede kullanılan kesme taşlarla inşa edilmiştir. Taşlar sarı, gülkurusu ve devetüyü renklerde olup belli kısımlarda değişik renkte taşlar birlikte işlenerek dekoratif bir görünüm sağlanmıştır. Tarihi İpek Yolu üzerindeki hanlar, kervansaraylar zincirinin halkalarından biridir.

Zaman içinde üst bölümleri tamamen yıkılan bu 765 yıllık han, restore edilerek özel bir şirkete 49 yıllığına kiralanmış, kültür ve toplantı merkezi olarak hizmete alınmıştır. 

Han, giriş kapısındaki eyvanın üzerinde ikinci katta kubbeli bir mescit, girişin yanında çeşmeli bir revak, geniş bir avlu, avluya bakan sütunlu revaklar, beşik tonozlarla örtülü odalar, yazlık ve kışlık bölümleriyle klasik sultan hanları planındadır. 

Anadolu taş işleme sanatının çeşitli örneklerinin yer aldığı Sarıhan, Kapadokya'yı gezenler için gidilip görülmesi gerekli mekanlardan biridir.

KIZILÖREN HAN (KURU ÇEŞME HANI)

Konya Beyşehir yolu üzerinde Kızılören Köyü (mahallesi) yakınlarında bir kervansaraydır. İpek yolu üzerinde kervanların gündüz yol alıp geceleri güvenle konakladıkları hanlar zincirinin bir halkasıdır.

Selçuklu Sultanı I.Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında 1207 yılında yapılmıştır. Uzun süre tamamen harabe şeklinde kaldıktan sonra röleve ve restorasyon çalışmaları tamamlanmış 800 yıl sonra yeniden (bu kez restoran olarak) hizmete açılmıştır.

Han kapısından iç avlunun görünüşü

Avludan dışarıya bakış...

Restorasyondan sonra kapalı alanların durumu. Orjinal taşlar ile yeni taşlar oldukça belirgin şekilde ayrılıyorlar.

ŞİFAHİYE MEDRESESİ

Sivas'ın önemli tarihi eserlerinden biri de günümüzde Şifahiye Medresesi olarak bilinen Selçuklu dönemi hastanesidir. Bundan 800 yıl önce, 1217 Anadolu Selçuklu Sultanı I. İzzettin Keykavus tarafından yaptırılmıştır. Yapıldığı yıllarda Darü's-sıhha ya da Keykavus Şifahanesi olarak adlandırılmış, hastane ve tıp okulu olarak hizmet vermiştir. Anadolu'nun en büyük ve en eski hastane-tıp medresesi olarak bilinir. Osmanlı döneminde hastane işlevi kaldırılarak dini bilgiler öğretilen Medreseye çevrilmiştir.

 Şifahiye Medresesi 48x68 metre boyutlarında, (3264 metrekare) tek katlı, kesme taş ve tuğladan yapılmış, sırlı tuğlalar, çiniler ve tabii nakış gibi işlenmiş taşlarla süslenmiş, dikdörtgen planlı bir yapıdır.  Çifte Minareli medrese ile karşı karşıyadır.

Taç kapısı Anadolu taş işlemeciliğinin güzel bir örneğidir. Binadan dışarı doğru çıkıntılıdır. Alnında iki yanda birer hayvan motifi görülür. Motiflerden birinin gücün simgesi aslan, diğerinin sağlığın simgesi boğa olduğu söylenmektedir.
Giriş kapısının tam karşısındaki ana eyvanın iki yanında ise bir kadın ve bir erkek başı rölyefi yer alır. Bu gün yıpranmış ve açıkça seçilemeyen rölyeflerden sakallı erkek başının altında suret-i şems,
saçları iki örgülü kadın başının altında ise suret-i kamer yazmaktadır. Taç kapının üzerindeki kabartmalarla birlikte bu insan başları Şifahiye'ye özgü başka bir yerde bulunmayan özelliklerdir.

Medresenin ana giriş kapısından avluya girildiğinde solunuzda kalan evyanda (güney eyvan) Sultan I.İzzettin Keykavus'un türbesi yer alır. Babası I. Gıyasettin Keyhüsrev, kardeşi ise Anadolu Selçuklu devletinin en bilinen sultanı I. Alaattin Keykubat'tır. Arkasında bir veliaht bırakmadan 1220 yılında veremden Viranşehir'de ölen İzzettin Keykavus, Sivas'a getirilerek yaptırdığı şifahiye Medresesindeki türbeye defnedildi. Türbenin üzeri tuğladan yapılmış, işlemeli, 10 köşeli bir kubbe ve sivri bir külahla kapatılmıştır. Türbede biri sultana, diğeri eşi Selçuk Hatun'a ait olmak üzere, 13 sanduka vardır.

  

 Son olarak 2011 yılında yapılan restorasyonda avlunun ortasına büyük bir süs havuzu yapılmış, kenarına masalar yerleştirilmiş, çay ocakları, hediyelik eşya dükkanları ile medrese bir turistik iş hanına çevrilmiştir. Şifahiye medresesinin yaşayan bir mekan haline getirilmesi olumlu olsa da özellikle ışıklı reklam panoları, dükkanlardan dışarıda kuralsızca teşhir edilen mallar ve en kötüsü avlunun güzelliğinin bir bütün olarak görülmesini engelleyen modern güneşlikler çok kötü olmuş.  

Restorasyon sonrası iç mekan düzenlenmesinde tarihi yapıya yakışmayan unsurlar göz zevkini bozuyor. Oysa insanların girip çıkması, tarihi mekanın içinde olmaktan haz duyması, bu sırada bir çay içmesi ve eşine dostuna bir hediye alması bu sırada da mekanın özelliklerini açıkça görebilmesi gerçekten hoş olurdu.

2011 restorasyonundan önce ve sonra Şifahiye Medresesi... Soldaki fotoğraflar http://www.sivaskulturenvanteri.com/sifaiye-medresesi/ sitesinden alınmıştır...

http://www.sivaskulturenvanteri.com/sifaiye-medresesi/