Aizanoi Antik kenti Kütahya ili, Çavdarhisar ilçesinde yer alır. MÖ 3000 yıllarından bu yana yerleşim görülen bu bölge, Helenistik Dönemde Bergama Krallığı ve Bithynia'ya bağlı iken MÖ 133 yılında Roma İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. Şehirleşme ve kamu binalarının yapımı esas olarak bundan sonra, erken Roma döneminde görülmüştür. İleri tarım ve ticareti sayesinde en parlak ve zengin yıllarını bu dönemde yaşamıştır.
Antik kentlerden yalnız Aizanoi'de görülen bir yapı olan birbirine bitişik 13.500 kişilik stadyum ve 20.000 kişilik tiyatrosu çok özeldir. Ayrıca şehir, dünyanın ilk borsalarından biri sayılan macelluma sahiptir.
Bizans Döneminde psikoposluk merkezi olan kent MS 7. yüzyılda önemini kaybetmiş Zeus Tapınağı çevresi surlarla çevrilerek bir kale haline getirilmiştir.
13. Yüzyılda kent çevresine Çavdar Boyu gelerek yerleşmiş, bölge 1381 yılında Osmanlı egemenliğine girmiştir.
Aizanoi Zeus Tapınağının yapımı, MS 1. YY.da başlamış 2. YY İmparator Adriyanus döneminde tamamlanmıştır. Orjinal planının korunduğu bir antik yapı olup uzun kenarlarında 15, kısa kenarında 5 İyon tipi sütun yer alır.
Tapınak kuzeyden bakıldığında büyük bir düzlüğün ortasında ilk günkü görkemiyle durmaktadır. Tapınağın altında MÖ 3000 yıllarına tarihlenen seramik vb eşyalar bulunmuştur. Bugün bölgede bulunmuş çeşitli mermer eserler özellikle mezar stelleri tapınak çevresinde sergilenmektedir.
 |
| Zeus Tapınağının yanında sergilenen stellerden birkaçı... |
 |
| Tapınağın akroteri... |
Tapınağın ön tarafında sütunların üzerinde en tepede durması gereken alınlık (akroter) tapınağın önünde yerde durmaktadır. Bu güzel eser, bulunduğu yerde restore edilerek bırakılmıştır.
 |
Tapınak duvarlarındaki meandros (Menderes Nehri) süslemeleri...
|
Tapınak duvarlarında Çavdarlar da gündelik yaşamlarına ışık tutan ilginç izler, çizimler bırakmışlar. Aşağıdaki fotoğraflarda bu izlerden bazıları görülüyor.
Zeus Tapınağı'nın altında üzeri tonozlu büyük bir yer altı salonu bulunuyor. Pek rastlanmayan bir mekan olan bu muhteşem salonda, şimdi çevrede bulunmuş değişik steller ve sunaklar sergilenmekte. Tapınaktan alt salona iniş için zamanında kullanılan ahşap merdivenlerin yerinde, bugün metal konstrüksiyon merdivenler kurulmuş.
 |
| Tapınağın altındaki geniş tonozlu mekan |
 |
Geçmişte de şimdikine benzer, ancak tamamı
ahşaptan yapılma merdivenler kullanılıyordu. |
 |
| Alt mekanda sergilenen eserler: En solda bir gladyatöre ait mezar steli, hemen yanında Kibele kabartmalı bir sunak (altar) sağdan ikinci bir karı-kocanın adadığı bir altar, ortada ve en sağda ise iki değişik mezar steli daha... |
Kentin agorası birbirine nispeten yakın Zeus tapınağı, hamam ve tiyatro-stadyum komleksinden birkaç yüz metre uzakta derenin diğer yanında bulunur.
 |
| Agora ve iki yanda yer alan iyon başlıklı sütunlar. |
Agoranın hemen yanında ise marcellum bulunmaktaydı.
Aizanoi, Anadolunun ilk macellumlarından (borsa) birine sahiptir. Bu her gün açık ve lüks tüketim mallarının satıldığı çarşı, aynı zamanda fiyatların belirlendiği yerdi. Günümüzde, ortada yuvarlak mermerden yapılmış thlos kısmı görülebiliyor. Tholosun dışında, genellikle kare şeklinde ve dükkanların yer aldığı bölüm bulunamamıştır.
MS 301 yılında imparatorluk tarafından ilan edilen tavan fiyat kararnamesi, yapının duvarlarına kazınmıştır. Burada insanların açgözlülüğü ve hırsından yakınılarak ekonomik düzen için böyle bir kararname yayımlamak zorunda kalındığından söz edilmekte ve iş gücü, canlı hayvan, yiyecek-içecek ve malzeme tavan fiyatları ilan edilmektedir..
 |
| Kararnameye göre tavan fiyat listesi. |
Aizanoi kuruluş mitosunda, kentin Zeus'un kızı su perisi Erato ve Arkadia Kralı Arkas'ın oğlu Arkan tarafından kurulduğu söylenir. Kocaçay ya da eski adıyla Penkalas Çayı'ın iki tarafında oluşu efsaneyi destekler.
Kentin iki yakasını biri ahşaptan yaya köprüsü, diğer dördü taştan ve kemerli araba köprüsü olmak üzere beş köprünün birleştirdiği biliniyor. Bunlardan ikisi günümüze ulaşmış ve restore edilmektedir.
 |
| Köprü restorasyon çalışmaları sürüyor. |
